به نام خداوند جان و خِرَد کزین برتر اندیشه برنگذرد
ابوالقاسم فردوسی توسی (زاده ۳۱۹ خورشیدی - درگذشته پیش از ۳۹۷ خورشیدی، در توس خراسان) سخنسرای ایرانی و سراینده شاهنامه حماسه ملی ایران است.
فردوسی را بزرگترین سراینده پارسیگو و شاهنامه را بزرگترین رزمنامه جهان و دربردارنده تاریخ جهان باستان دانستهاند.
شاهنامه فردوسی به بسیاری از زبانهای زنده جهان برگردانده شده است.
در ادامه گزیدههایی از کتاب «خاطرات ارباب کیخسرو شاهرخ» به کوشش شاهرخ شاهرخ و راشنا رایتر، ترجمه غلامحسین میرزا صالح را در همین رابطه از زبان ارباب کیخسرو شاهرخ (بنیانگذار فیروزبهرام و آرامگاه فردوسی) میآورم.
ارباب کیخسرو شاهرخ به همراه حسین لُرزاده معمار بنای آرامگاه
برگ 164- آرامگاه فردوسی خط 8:
یک مملکتی که بهکلی نام و نشانش ازمیانرفته بود و بالاخره اصول ملیتش بهکلی محوشده بود، این شخص در عصر خودش در آن حدی که در قوۀ خودش بود زحمت کشید و هیچ بهرۀ مادی نبرد و بالاخره آن نام ابدی را برای خودش باقی گذاشت محتاج نخواهد بود که ما سعی کنیم برای او تجدید نام کنیم. پس چه میخواهیم بکنیم؟ میخواهیم نشان بدهیم که ما هم قدر و قیمت زحمات او را تا حد کوچکی میتوانیم تقدیر کنیم. فقط این کار را میتوانیم بکنیم و الا آن شخص با خدماتی که خودش کرده و زحماتی که کشیده است هیچ محتاج به کوشش از طرف ما نخواهد بود، خصوصاً با آن فرد شعری که خودش نسبت به خودش میگوید:
برآوردم از نظم کاخی بلند که از باد و باران نیابد گزند
با این نام که برای خودش باقی گذاشته محتاج نخواهد بود که بنده چیزی عرض کنم و هرچه عرض کنم بهواقع بر بزرگی او نیفزوده است ولی خودم را کوچکتر کردهام.
برگ 183 آرامگاه فردوسی خط 3:
... فردوسی زبان ایران و تاریخ ملیت ایران را زنده کرده است.
برگ 89 یادبود فردوسی:
در سال 1926 انجمن آثار ملی تشکیل شد. نخستین اقدام انجمن یافتن قبر حکیم ابوالقاسم فردوسی شاعر ایرانی و مایه مباهات ایران بود. این وظیفه به من (کیخسرو شاهرخ) محول شد. من به سِمَت خزانهدار و دبیر و ذکاءالملک فروغی نخستوزیر بهعنوان رئیس انجمن برگزیده شدیم.
برگ 96 خط 2:
به پیشنهاد من از آن به بعد بنا را «آرامگاه» نامیدند که ترجمه تحتاللفظی آن محل استراحت است. پیش از آن به مزار فردوسی «مقبره» میگفتند که واژهای عربی است... . شاه در برابر پلکان ایستاد و گفت: میگویند فردوسی مرد بزرگی بوده و حالا بعد از هزار سال مردی به شهرت ارباب کیخسرو مسئولیت این بنا را متقبل و متولی آن گردیده است.
برگ 97 پاراگراف دوم خط 3:
(پس از چند بار تلاش ناموفق)... کار بنای آرامگاه یکبار دیگر از سر گرفته شد. این دفعه من افرادی را از تهران فرستادم. حسین لُرزاده معمار و تقی درودیان را برای سرپرستی کارها مأمور کردم. سرانجام خوشبختانه کار به پایان رسید.
برگ 97 پاراگراف سوم:
روزی که با سایر اعضای مجلس شورای ملی در حضور اعلیحضرت بودیم، به اصرار از من خواستند که مسئولیت برگزاری جشن هزاره فردوسی را قبول کنم.
برگ 98 پاراگراف دوم خط 8:
ساختن آرامگاه هشت سال طول کشید. به هنگام جشنهای هزاره فردوسی (1934 میلادی) اعضای انجمن آثار ملی، سرشناسترین شخصیتهای مملکت... حضور داشتند.
جشن هزاره فردوسی، مجموعه آیینهایی بود که به مناسبت هزارمین سالِ تولد فردوسی در سال 1313 خورشیدی در تهران، توس و دیگر شهرهای ایران برگزار شد. در کنگرۀ هزاره فردوسی که نخستین اجتماع بزرگ علمی در ایران بود، 40 تن از ایرانشناسان برجسته از 17 کشور و 40 تن از دانشمندان و ادیبان ایرانی شرکت داشتند.
شرکتکنندگان در کنگره هزاره فردوسی در مقابل تالار دارالفنون، تهران.
مهمانان خارجی از کشورهای ترکیه، فرانسه، آمریکا، آلمان، انگلستان، مصر، دانمارک، شوروی، هند، عراق، ژاپن، چکسلواکی، ایتالیا و فلسطین دعوتشده بودند.
برگ 100 پاراگراف دوم:
در خدمات دولتی هرگز پولی نگرفتم.
پاراگراف دوم خط 9:
... من به مدت هشت سال از 1926 تا 1934 به خرج خودم به مشهد و توس سفر کردم تا آنکه کار ساختمان آرامگاه به اتمام رسید و جشنهای هزاره در دوازدهم اکتبر 1934(21 مهر 1313 خورشیدی) برگزار شد.
و اما پس از گزیدههایی از کتاب خاطرات ارباب کیخسرو شاهرخ شایسته است یادآوری کنم که:
تندیسهای زیادی از فردوسی ساختهشده که معروفترین آنها تندیس میدان فردوسی تهران است. از فردوسی در رم ایتالیا، دوشنبه تاجیکستان و موزه شهر سارایوو (بوسنی) نیز تندیسهایی به یادبود نصبشده است
«روزی از محمّد حسنین هیکل، نویسنده مشهور مصری، پرسیدند شما مصریان با آن پیشینۀ درخشان فرهنگی چه شد که عربزبان شدید؟ گفت ما عربزبان شدیم برای اینکه فردوسی نداشتیم...»